Dnia 4 lutego 1421 r. Papież Marcin V wydał bullę „His quae pro ecclesiasticarum”, która stała się aktem utworzenia Komisariatów Ziemi Świętej. Sześćset lat później, tj. 14 lutego 2021 r., Kustodia Ziemi Świętej i 67 komisariatów Ziemi Świętej będzie obchodzić tę rocznicę obchodami Eucharystii w intencji dobroczyńców Ziemi Świętej dnia 15 lutego.
Od prokuratorów świeckich po komisarzy franciszkańskich
Termin „komisarz” wydaje się pochodzić z terminologii prawniczej Republiki Wenecji, z którą Kustodia utrzymywała stosunki dzięki szlakom handlowym między Republiką a starożytnym portem Jaffa. Komisarz był i jest osobą, która jest „kuratorem generalnym” interesów instytucji lub osoby.
„Komisariaty nie powstały sześćset lat temu przypadkowo” – mówi o. Marcelo Ariel Cichinelli, delegat Kustodii dla Komisariatów Ziemi Świętej. „Historia sytuuje ich powstanie w trudnym okresie dla życia Kustodii, kiedy było potrzebne silne poparcie dla misji prowadzonej w Ziemi Świętej ”.
Świadomi tego, że nie mogą być jednocześnie na całym świecie i musieli przeżyć wstrząsy wywołane reformą protestancką, w której dwoma głównymi tematami były jałmużna i ubóstwo, franciszkanie początkowo powierzali świeckim odpowiedzialność za „ zapewnienie” wsparcia gospodarczego dla Ziemi Świętej. Tak powstała postać prokuratora, prekursora komisarza. Pierwszą osobą świecką mianowaną do tego zadania wymieniają dokumenty z 1392 r. Był nim kupiec Ruggero Contarini, któremu pomagał najpierw jego brat, a potem bratanek. Będąc w bliskiej relacji do o. Gerarda Chauvet, który następnie został Kustoszem Ziemi Świętej (1387 / 1388-1398), Contarini był mianowany „prokuratorem terytorium Republiki Weneckiej” i prowadził intensywną korespondencję z Chauvetem i jego następcą, o. Jeanem de Rochefort.
Nadszedł wtedy czas, aby Zakon Franciszkanów oficjalnie zatwierdził rolę tych świeckich. Dlatego Papież Marcin V w bulli zatytułowanej „Salutare Studium”, w odniesieniu do prokuratorów Ziemi Świętej, sprecyzował, że Konstytucje, rozporządzenia apostolskie, regulaminy, zwyczaje Zakonu, w tym przysięga lub apostolskie potwierdzenie na ogół nie powinny przeszkadzać w regularnym wykonywaniu tej pracy i tak właśnie się stało. Wsparci dwiema papieskimi bullami, na przestrzeni wieków świeccy byli stopniowo zastępowani przez braci franciszkańskich, a dziś wszyscy Komisarze Ziemi Świętej są mianowani spośród grona osób konsekrowanych przez ich przełożonego terytorialnego, po konsultacji z Kustoszem Ziemi Świętej.
Rozprzestrzenianie się Komisariatów na świecie
Bardzo trudno jest określić dokładną chronologię powstania Komisariatów, zwłaszcza uznawanych za najstarsze europejskie. Wiemy na przykład, że Komisariaty Neapolu, Paryża i Wiednia powstały w pierwszej połowie XVII wieku. Jeszcze bardziej zaskakujące, ale potwierdzające międzynarodowy charakter i żywotność Zakonu św. Franciszka, było dzieło Królestw Hiszpanii i Portugalii. Utworzenie Komisariatów w Meksyku, Limie, Kartagenie, Quito i Buenos Aires pod koniec XVI wieku, krótko po tych w Madrycie i Santiago de Compostela, zawdzięczamy koronie hiszpańskiej. Korona portugalska, po utworzeniu Komisariatu Lizbony, wsparła również utworzenie Komisariatów Generalnych Ouro Preto, Salvador de Bahia i Rio de Janeiro. Komisarze przejęli wtedy funkcję „ambasadorów” miejsc świętych, organizując również pielgrzymki, ale też więcej: służyli interesom całego Zakonu. Na przykład dzięki utworzeniu Komisariatu w Paryżu franciszkanie mogli tam wrócić po wypędzeniu wszystkich zakonników w 1880 r. Utworzenie Komisariatu w Stanach Zjednoczonych z siedzibą w Waszyngtonie (1882) oraz w Kanadzie w Trois Rivières (1888), stworzona przez bł. o. Frédéric Janssoone, również pochodzi z tego samego okresu.
Od samego początku misja Komisariatów była istotna: stanowiły pomost między misją Ziemi Świętej a Kościołami lokalnymi. Są to kanały naturalne, ustanowione i popierane nie tylko przez Zakon Franciszkanów, ale przez sam Kościół, który potwierdza znaczenie wsparcia dla Ziemi Świętej za pomocą „Collecta pro Locis Sanctis” ustanowionej przez papieża Leona XIII 26 grudnia 1887 r. i powtarzanej każdego roku w Wielki Piątek.
Obchody 600-lecia komisariatów
„Pomimo przygnębienia, w jakim się znajdujemy, 600 lat później Kustodia pragnie celebrować tę instytucję i dziękować Bogu i Kościołowi za stworzenie i wsparcie tych ciał” – podkreśla o. Marcelo. Ten cel z czasem pozwolił Kustoszowi do Ziemi Świętej, o. Francesco Patton, aby promować czas na modlitwę w intencji Komisarzy, ale jeszcze bardziej za dobroczyńców, ponieważ każdy z nich, w miarę swoich możliwości, stanowił wyraz Bożej Opatrzności.
„Ta uroczystość pozwala nam również na nowo ukazać postać Komisarzy” – kontynuuje o. Cichinelli – „Chcemy przekazać światu, że nie jest to funkcja, którą ukształtowała przeszłość raz na zawsze, ale że jej kształt ulega ciągłej ewoluacji, podążając za duchem czasu i poprzez ciągłe aktualizowanie swoich poczynań dzięki regularnym konferencjom Komisarzy (ostatnia odbyła się w 2018 r.), aby coraz skuteczniej realizować swoją pracę animacyjną.”
Giovanni Malaspina
