Geografia
Ziemi Świetej
#Geografia Ziemi Świętej #Ziemia Święta #Izrael #do Ziemi Świętej #Pielgrzymka do Ziemi Świętej #Komisariat Ziemi Świętej Poznań
Geografia Ziemi Świętej Geografia Ziemi Świętej Geografia Ziemi Świętej Geografia Ziemi Świętej
Geografia biblijna
Ziemią Świętą określa się w szerokim tego słowa znaczeniu wszystkie kraje i miejsca, o których mowa jest w Piśmie Świętym: Egipt, Grecja, Izrael, Jordania, Liban, Syria, Turcja, Włochy i Cypr. Stąd we wszystkich tych krajach posługę swoją pełnią dzisiaj franciszkanie z Kustodii Ziemi Świętej.
Pole zainteresowania Ziemią Świętą zawęża się w momencie, kiedy celem naszego pielgrzymowania są wydarzenia opisane w czterech redakcjach Ewangelii Świętej – dotyczące życia, męki i śmierci oraz zmartwychwstania Pana Jezusa. Wówczas, posługując się terminem „Ziemia Święta“ będziemy mówili w większej mierze wyłącznie o terenie dzisiejszego państwa Izrael. Zmierzając szklakiem pielgrzymkowym od jednego miejsca do drugiego, dotkniętymi obecnością naszego Zbawiciela, przewodnikiem naszym staje się z jednej strony – Ewangelia Mateusza, Marka, Łukasza i Jana. Z drugiej zaś strony- ziemia po której będziemy kroczyć, nazywana również „Piątą Ewangelią“.
Większość ludzi nie miała okazji studiować Pisma Świętego i nigdy nie była w Ziemi Świętej, stąd jest całkiem zrozumiałe, że nawet podstawowe informacje dotyczące geografii biblijnej nie są im bliskie. Jednakże, znajomość geografii Palestyny może pomóc lepiej zrozumieć i zapamiętać treść Pisma Świętego. Dlatego w kilku słowach chciałbym nakreślić geografię chociaż Ewangelii synoptycznych, czyli Mateusza, Marka i Łukasza, która jest bardzo prosta do zapamiętania.
Gdybyśmy przejrzeli Ewangelie synoptyczne, to zauważymy, że treść tych Ewangelii można podzielić na dwie lub trzy główne części: działalność Jezusa w Galilei (Mt 4,12-18,35; Mk 1,14-9,50; Łk 4,14-9,50), przejście prze Samarię (Łk 9,51-19,28) oraz działalność i śmierć Jezusa w Jerozolimie, która znajduje się na terenie Judei (Mt 19,1-28,15; Mk 11,1-16,20; Łk 19,28-24,12).
Dla osób, które chciałyby dowiedzieć się nieco więcej na temat geografii biblijnej zapraszam do obejrzenia filmiku nakręconego przez dwóch biblistów (absolwentów Studium Biblicum Franciscanum w Jerozolimie), o. Jakuba Waszkowiaka i ks. Raula Luna z Peru.
Kto po raz pierwszy styka się z tematyką Ziemi Świętej oraz z krainą zwaną dzisiaj Izraelem, będzie miał niełatwe zadanie poukładać sobie i zrozumieć różne jego nazewnictwo. Izrael, Palestyna a może Kanaan? Aby tę kwestię zrozumieć, trzeba daną nazwę osadzić w konkretnym okresie historycznym. Najczęściej tereny te określano nazwą ludów, które je zamieszkiwały lub nad nimi panowały.
Zachowane dokumenty sprzed 3000 lat przed Chr. informują nas o tym, że skrawek ziemi, położony pomiędzy Azją Mniejszą a Afryką zamieszkany był przez ludność zwaną Amorytami. Stąd pierwsza jego nam znana nazwa to – mat Amurru (kraj Amorytów). Kiedy ich miejsce zajęły ludy zwane Hetytami, nazwa tej ziemi zmieniła się w mat Chatti (kraj Hetytów), itd. W czasach, kiedy Egipcjanie rozciągnęli swoją władzę na owe tereny (XIV wiek przed Chr.), kraj ten nazywany był przez nich Kinaahna lub Kinaahhi. Odpowiadałoby to biblijnej jego nazwie – Kanaan. Inne biblijne nazwy to: ziemia Hebrajczyków, ziemia Izraela, Judea.
Ukształtowanie Terenu
W wyniku działań ruchów tektonicznych, a także wulkanów (wskutek czego powstało wiele łańcuchów górskich i zapadlin wodnych), teren Izraela patrząc z północy na południe podzielić można na cztery równolegle biegnące pasy ziemi: Równinę nadmorską, Góry Przedjordania, Dolinę Jordanu i Zajordanie.
A. Równina Nadmorska
1. Równina Akko
Jest to od północy idące wybrzeże Morza Śródziemnego. Rozpoczyna się od granicy Izraela z Libanem (2 km szeroki pas) i kończy na wysokości Góry Karmel (6 km szeroki pas). Teren ten jest piaszczysty i niedogodny do powstawania portów. Jak już sama nazwa mówi, jego centrum tworzy miasto Akko. W czasach biblijnych niewiele mu poświęcono uwagi. W trzecim wieku przed Chr. Ptolemeusz II Filadelf (285-246 przed Chr.) nadaje tej miejscowości swoje imię- "Ptolemais". W czasach krzyżowców (licząc od XI wieku) figurowało jako "Saint Jean d'Arc" i było mocnym punktem oparcia podczas wypraw krzyżowych. W tym miejscu znalazły one również swoje definitywne zakończenie w 1291 r. Tę równinę zasila woda płynąca z potoków górskich Belus czy Kison, dzięki czemu rosną tam palmy i zieleni się od kwitnących ogrodów sięgających aż do samych stóp Karmelu.
2. Saron
Równina rozpoczyna się od Hajfy, poniżej Góry Karmel (3 km szeroki pas), a kończy koło Jaffy (gdzie wybrzeże osiąga już szerokość ok. 20 km). Od czasów biblijnych, aż do dnia dzisiejszego ten odcinek nosi nazwę Saron. Pismo Święte sławi jego piękno nazywając je „chwałą Libanu“. W szczególności upodobał sobie tę równinę prorok Izajasz odwołując się do niej, kiedy opisuje smutek lub radość narodu wybranego (Iz 33,9; 35,1-2). Spływające ku morzu potoki zraszają ziemię i zapewniają jej obfite plony. W ten sposób ogrody Jaffy i Liddy tworzą jedne z najbardziej urodzajnych rejonów w kraju. Słyną one z uprawy pomarańczy (pomarańcze jafskie) oraz innych owoców cytrusowych, bananów, fig, a także uprawy zboża. Na tym terenie zwiedzić można starożytne miasto portowe, które za czasów Heroda Wielkiego przewyższyło swoim pięknem i wielkością nawet Jerozolimę. Mowa tu o Cezarei Nadmorskiej. W czasach Pana Jezusa stanowiła główną siedzibę prokuratorów rzymskich (jak np. Poncjusza Piłata). Miejsce to zaszczycili swoją obecnością m.in. św. Piotr, św. Paweł, Orygenes oraz Euzebiusz. Ten drugi odbył w tym miejscu areszt domowy (58-60 r.) i napisał w więzieniu cztery listy: do Kolosan, Efezjan, Filipian i do Filemona. Dzisiaj teren starożytnego miasta stanowi jeden z wielu parków narodowych, który warto zwiedzić.
3. Szefela
Teren rozciągający się na południe od Jaffy, obejmujący również wysunięte ku zachodowi wzgórza judejskie. Cała Szefela aż do południowych granic przewyższa swoją urodzajnością nawet Saron. Teren zwany w starożytności „spichlerzem Palestyny“ stanowił wielokrotnie przedmiot walk pomiędzy sąsiadującymi ze sobą krajami. Na jej obszarze znajduje się tzw. „Pentapolis filistyńskie“ - miasta Gaza, Aszkelon, Aszdod, Ekron i Gat. Wzdłuż wybrzeża przez ten teren przebiegał szlak militarny i handlowo-komunikacyjny. Stąd w starożytności przez Szefelę przemierzały wojska egipskie, asyryjskie, greckie i rzymskie. Później szlak militarny przekształcił się w drogę przez którą podróżowały karawany, z których swoje korzyści czerpały miasta położone w głębi kraju (Lidda, Nikopolis, Marisa, Gaza, Beer Szewa).
B. Góry Przedjordania
Od północnych granic kraju na całej długości w kierunku południowym rozciągają się góry, które są przedłużeniem Libanu. Ich nazwa jest zależna od terenu, który je obejmuje: Galilea, Samaria, Judea.
1. Galilea
Góry Galilei północnej, kiedy się je zestawi z Libanem przypominają raczej pagórki. Najwyższy ich szczyt (Dżebel Dżermuk) nie przewyższa 1200 m. W Galilei dolnej owe wzgórza opadają tak, że najwyższym ich punktem jest Góra Tabor, której wysokość wynosi od podstawy 588 m.
2. Dolina Ezdrelonu
W trójkącie Góra Tabor – Nazaret – Góra Karmel rozciąga się obszerna dolina oddzielająca Galileę od Samarii. Jej nazwa brzmi Ezdrelon lub Jizreel (tł. "Bóg sieje"). Na jej terenie powstawały liczne miasta znane nam z Pisma Świętego, jak np. Megiddo (gdzie śmierć swoją poniósł król Jozjasz w walce z królem egipskim Nechao w VII wieku przed Chr.). Ezdrelon dociera w kierunku południowo-wschodnim do stóp Góry Gilboa, gdzie w walce z Filistynami zginął pierwszy król Izraela – Saul.
3. Góry Samarii
Tam, gdzie na południu kończy się Dolina Ezdrelon, niedaleko miasta Dżenin (dawne Engannim) rozpoczynają się Góry Samarii. Już Józef Flawiusz określił polityczne granice Samarii: z Dżenin na północy i Akrabattene na południu. Na północy Góry Samarii rozciągają się dwoma ramionami ku północnemu wschodowi ramieniem Gilboa (516 m), sięgającym do rzeki Jordan oraz ku północnemu zachodowi ramieniem Góry Karmel (552 m) do brzegu morskiego. Są zatem nieco niższe od gór Galilei. Na południu znajdziemy góry znane nam dobrze ze Starego i Nowego Testamentu. Są nimi wschodni szczyt – Ebal (938 m), i zachodni - Garizim (868 m). Znajdujące się między nimi w dolinie miasto Sychem (Nablus) było terenem wielu wydarzeń opisanych w Starym Testamencie. Od Abrahama (Rdz 12,6) poprzez Jakuba (Rdz 33,18-20) i Józefa (Rdz 50, 24), a później także okres Sędziów i podzielonego królestwa. W tym ostatnim okresie Sychem było również przez pewien czas stolicą państwa północnego, do momentu kiedy w IX wieku przed Chr. została ona przeniesiona do miasta Samarii (późniejszej Sebasty). Góry Samarii nazywane były również „górami Efraima“ - od zamieszkującego je pokolenia.
4. Góry Judei
Góry Judei, fizycznie, ani formą ani wielkością nie różnią się zbytnio od gór Samarii. Najwyższy z jego szczytów, Tell Asur wynosi zaledwie 1011 m. Pozostałe to: Jerozolima (790 m), Góra Scopus (831 m), Góra Oliwna (818 m). Im bardziej na południe, tym wysokość gór zaczyna znacznie opadać, nie przekraczając 500 m. Niemalże wszędzie szczyty nie wykazują wielkiej roślinności i pozostają nagie. Stąd góry Judei w większej jej części noszą nazwę Pustyni Judzkiej. W porze deszczowej miejscami góry zielenieją a jego potoki dostarczają wodę do terenów położonych blisko Morza Martwego. Wartym zwiedzenia jest punkt widokowy na potok Wadi Quelt biegnący z Jerozolimy do Jerycha. Również nie bez znaczenia jest położona blisko Morza Martwego dawna osada tzw. „wspólnoty nowego przymierza“ lub „synów światłości“ w Qumran (prawdopodobnie esseńczyków). Kolejną miejscowością wartą wspomnienia jest Ein Gedi. To właśne tam, gdzie dzisiaj spływa wodospad, przed Saulem ukrył się Dawid. Stąd jego nazwa – Wodospad Dawida. Była to znakomita kryjówka. Bo jak opisuje Pismo św. (1 Sm 24,1), teren ten był niełatwo dostępny, o czym się można przekonać na własnej skórze, kiedy się tam przybędzie. Z powodu wypływającego tam źródła, już w czasach starożytnych cały obszar wokół Ein Gedi stanowił piękną oazę. Józef Flawiusz jak i Pliniusz Starszy napisali niegdyś o nim, że rodzą się tam najlepsze palmy oraz balsam.
C. Dolina Jordanu
Dolina Jordanu we wczesnych okresach geologicznych stanowiła jedynie małą cześć 800 kilometrowej rozpadliny, która sięgała od Taurusu w Azji Mniejszej aż do zatoki Akaba. Wypełniona była wodą, tworząc olbrzymie jezioro. Z czasem owe jezioro wyschło pozostawiając większe skupiska wody w jeziorach el-Hule, Genezaret i Morzu Martwym. Łączy je wszystkie rzeka Jordan, która spływa ze źródeł u stóp Antylibanu (Góry Hermon), liczącego w najwyższym punkcie 2760 m wysokości.
1. Źródła Jordanu
Rzeka Jordan posiada cztery źródła. Są nimi górskie potoki spływające z Antylibanu: Ain Hasbejja, Banias, Dan i Ajun. Łączą się w jedną całość pod Jeziorem el-Hule. W miejscu połączenia, Jordan płynie na wysokości 43 m nad poziomem Morza Śródziemnego. Stanowiąc naturalną granicę pięciu państw (Libanu, Syrii, Jordanu, Izraela, Palestyny) wije się w kierunku południowym osiągając długość 251 km. Pod koniec wpływa do Morza Martwego, będącego w największej depresji na świecie, 431 m pod poziomem morza.
2. Jezioro el-Hule
Jeszcze niedawno el-Hule stanowiło zbiornik wodny o długości 5-6 km i 5 km szerokości, osiągając w najgłębszym punkcie głębokość 3-5 m. Przy brzegach, wody bagniste ściągały liczne ptactwo. A do charakterystycznej dla tego obszaru roślinności należy nadal zaliczyć papirus. Dzisiaj trudno nazywać je jeziorem – gdyż w wyniku tworzenia się zarazków poddane zostało procesowi osuszenia. W Piśmie Świętym najprawdopodobniej mowa jest o nim pod nazwą Merom, kiedy to Jozue nad jego brzegami odniósł zwycięstwo nad królami kananejskimi (Joz 11,5-7). Również żyjący w I wieku historyk żydowski Józef Flawiusz wspomina je w swoich pismach, podkreślając jego bagnisty charakter.
3. Jezioro Galilejskie
Jezioro Genezaret to największy zbiornik słodkowodny na terenie Izraela. Jest 21 km długie i 12 km szerokie. Tafla wodna znajduje się na wysokości 209 m pod poziomem morza, a w najniższym punkcie jezioro osiąga głębokość 45-48 m. W Starym Testamencie nie poświęcono mu większej uwagi. Zmieniło się to diametralnie w Nowym Testamencie, kiedy nad jego brzegami (szczególnie w północnej części) wiele miejscowości stało się scenerią opisanych w Ewangeliach cudów i nauczania Pana Jezusa.
Rozmaitość jego nazw rodzi u czytelników Pisma Świętego i różnego rodzaju przewodników poważne zakłopotanie. Czy wciąż o tym samym jeziorze mowa? I tak w przeciągu wieków, nawiązując do okolicznych miejscowości i terenów, wytworzyły się następujące nazwy:
- Jezioro Genezaret (od miejscowości Ginnosar)
- Jam Kinneret (od miejscowości Kinneret lub od słowa „Kinnor“ - harfa, gdyż swoim kształtem przypomina instrument muzyczny)
- Morze/Jezioro Galilejskie (od rejonu zwanego Galileą)
- Morze/Jezioro Tyberiadzkie (od miejscowości Tyberiada)
4. Morze Martwe
Miejscem do którego zmierza niemalże każdy pielgrzym lub turysta, przybywający do Ziemi Świętej jest Morze Martwe. Zainteresowanie budzi nie tylko nazwa, ale przede wszystkim jego wysoki stopień zasolenia. Pierwsze skojarzenia miewamy, kiedy w książkach czy albumach natrafiamy na fotografię mężczyzny lub kobiety, czytających gazetę podczas relaksacyjnej kąpieli. Oczywiście jest to możliwe, ale niech nie będzie jedyną cechą, która przyciągnie naszą uwagę.
Po pierwsze – nazwa. Choć oficjalnie nazywa się je Morzem Martwym, to tak na prawdę jest tylko jeziorem. Ten szczegół spowodowany jest językiem hebrajskim, gdzie słowo „Jam“ oznaczać będzie – morze. Z powodu wysokiego stopnia zasolenia w kulturze hebrajskiej nosi nazwę „Jam ha-Melach“ (tł. „Morze Solne“). Po arabsku będzie nazywane: „al-Bahr al-maji“ (tł. „Morze Martwe“) lub „Bahr Lut“ (tł. „Morze Lota“), od imienia bratanka Abrahama – Lota. W Piśmie Świętym nazwane zostało „Morzem Araba“ (Pwt 3,17), albo „Morzem Wschodnim“ (Ez 47,18). Dzisiejsza nazwa pochodzi z 2. wieku po Chr. Nadano je, jak sama nazwa na to wskazuje, z powodu całkowitego w nim braku istot żywych. Ta informacja oczywiście nie do końca jest prawdziwa. Naukowcy odkryli bowiem istnienie w nim mikroorganizmów.
Swoją wielkością przewyższa pięciokrotnie Jezioro Galilejskie i półtorakrotnie Jezioro Bodeńskie. Mierzy 68 km długości i 18 km szerokości osiągając powierzchnie 800 km². Tafla wodna znajduje się na wysokości 430 m poniżej poziomu morskiego. Natomiast jego maksymalna głębokość wynosi ok. 380 m. Z powodu eksploatacji wód Jordanu, poziom wody w Morzu Martwym opada co rok o jeden metr. W wyniku tego (jak można to dostrzec na mapach satelitarnych), jezioro podzielone jest na dwie części, z których południowa (mniejsza) utrzymywana jest sztucznie. Pompując wodę z północnego basenu, zasila się tym samym tarasową uprawę minerałów wykorzystywanych w celach przemysłowych.
Jeżeli ktoś chce wiedzieć jak wielkie jest jego zasolenie, to wynosi ono średnio 30%. Co to oznacza? Dla porównania – zasolenie maksymalne Bałtyku nie przekracza 1,2%. Dlatego z jednej strony niemalże niemożliwe jest utonięcie (woda będzie nas ciągle wypychała na powierzchnię), a z drugiej – strasznie bolesne jest doświadczenie, kiedy woda dostanie się do oka, lub otwartej rany na naszym ciele.
Do ważnych miejsc położonych wokół Morza Martwego należą (idąc od północy w kierunku przeciwnym do obrotów wskazówek zegarka): Qumran, Ein Gedi, twierdza Massada, twierdza Macheronte (gdzie ścięty został św. Jan Chrzciciel) oraz Góra Nebo.
D. Zajordanie
1. Gaulanitis
Kiedy za czasów Jozuego Ziemia Święta została podzielona na poszczególne pokolenia Izraela, miasto Gaulon (położone w północnym Zajordaniu) przydzielone zostało lewitom (Joz 20,8; 21,27). Gdy w późniejszych wiekach te tereny opanowali Rzymianie, nazwano je „Gaulanitis”. Do dnia dzisiejszego owe nazewnictwo przekształciło się w „Dżolan” (Golan). Granicami tego obszaru stanowią: od północy – góra Hermon, od wschodu – rzeka Jordan oraz jezioro Genezaret, na południu – potok Jarmuk, a na wschodzie Pustynia Syryjska (el-Hamad). W starożytności Gaulanitis stanowiło jedynie część ziemi Baszanu. W skutek erupcji wulkanicznych, dawne pokłady lawy uczyniły tę ziemię żyzną i zapewniały obfite plony. Dzisiaj nieliczne doliny między szczytami gór służą za pastwiska i do drobnej uprawy roli. Wysokość gór wynosi średnio 700-800 metrów nad poziomem Morza Śródziemnego.
2. Gilead
Płaskowyżem rozciągającym się na południe od potoku Jarmuk aż do rzeki Arnon w Biblii nazywany był - Gileadem (Rdz 31,21-25; Lb 32,1.39-40; Pwt 3,15; Joz 17,6). Potok Jabbok oddziela jego część północną (Adżlun) od południowej (Belka). Z północy na południe, Gilead rozciąga się wzdłuż Jordanu na długości ok. 100 km. Od Jordanu do Pustyni Syryjskiej jego szerokość wynosi 35-40 km. Chociaż na pierwszy rzut oka Gilead wydaje się być jednym nieprzerwanym pasmem gór (o wysokości rzędu 800-900 m), to tak naprawdę stanowi płaskowyż z wieloma rozsianymi dolinami. Owe doliny, mimo że nie cechowały się tak wielką urodzajnością jak Gaulanitis, oprócz wypasywania trzód, uprawiano również zboże. W skutek ludów koczowniczych tereny te utraciły swój pierwotny charakter. Biblia wspomina, jakoby góry Gileadu pokryte były lasami drzew dębowych, terebintowych, a także cedrowych (2 Krl 18,6-15). Dzisiaj nie ma po nich prawie żadnego śladu. A ponieważ wpadające do Jordanu oraz do Morza Martwego rzeki/potoki Szeriat el-Menadire (Jarmuk), Nahr ez-Zirka (Jabbok), Wadi Nimrin, Wadi Hesban oraz Seil el- Modżib (Arnon) swoją słabą roślinnością i ograniczonymi dopływami nie zachęciły ludów do zasiedlenia się, obszar ten do dnia dzisiejszego, jak bywało to w starożytności – stanowi jedynie tymczasowe miejsce zatrzymania dla poszukujących pożywienia dla swoich trzód. W Nowym Testamencie nazwę Gilead zamieniono na „Perea”, od greckiego wyrażenia – „περεα του ’Ιορδανου”, tł.- „z drugiej strony Jordanu”, zaczerpniętego z hebrajskiego – „eber hajjarden” (Mt 4,15.25; Mk 3,7.8; J 1,28; 3,26; 10,40).
3. Moab
Moab otrzymał swoją nazwę od ludów, które go zajmowały – od Moabitów. Jego granice stanowią: ze wschodu – Pustynia Syryjsko-Arabska, z południa – Wadi el-Hesa, a z zachodu – Morze Martwe. Choć północne jego granice nigdy nie były stałe, to w przybliżeniu wskazuje się na potok Arnon. W czasie ekspansji Moabitów, Moab sięgał na północy aż do Wadi Hesban. Ogólnie rzecz biorąc, Moab to płaskowyż o długości kilkunastu kilometrów i szerokości 40-45 km. Przeciętna jego wysokość to 800 m. Oprócz kilku przecinających go potoków (w tym potok Arnon), Moab jest terenem pustynnym i bezleśnym. Na pograniczu Gileadu i Moabu znajdują się takie ważne miejsca jak: góra Nebo, z której Mojżesz oglądał przed śmiercią Ziemię Obiecaną (Lb 27,12; Pwt 3,27; 31,1-3) oraz położone na północ od potoku Arnon słynne w starożytności źródła termiczne (wspominają je w swoich pismach Pliniusz Starszy i Józef Flawiusz). Od nich nieco oddalona znajduje się pewna jaskinia, z nad której zwisają dwie wypuklizny skalne przypominające piersi kobiety. Z jednej tryska woda zimna, z drugiej ciepła. Połączone tworzą przyjemną i uzdrawiającą kąpiel. Niedaleko od tego miejsca znajdowały się też Termy Kallirroe, do których udał się Herod Wielki w ostatniej fazie swojej choroby. Miejsce to położne było na granicy jego państwa, które strzegła w tym rejonie twierdza Macheronte (gdzie ścięty został św. Jan Chrzciciel). Z innych ważnych lokalizacji terenu moabskiego wymienić należy miejscowość Diban (gdzie w 1869 roku znaleziono napis króla Moabu Meszy z IX wieku przed Chr.), a także Madabę (gdzie na posadzce kościelnej odkryto mozaikę z V wieku, zawierającą m.in. najstarszą mapę Jerozolimy z czasów bizantyjskich.
4. Hauran
Na wschód od Gaulanitis rozciąga się niewielka równina el-Ledża oraz wulkaniczne szczyty górskie Dżebel Hauran (lub Dżebel ed-Druz). Zbocza górskie cechują się urodzajnością dzięki pokładom wulkanicznym oraz spływającym ku Jarmukowi potokom. Najwyższy szczyt Tell el-Dżena wynosi 1839 m. W czasach Nowego Testamentu tę okolicę podzielono na szereg niezależnych okręgów, w skutek czego każda z nich nosiła odrębną nazwę (Trachonitis, Auranitis, Batanea).